مقدمه

همان طور که می دانید لوله ها وسیله ای برای انتقال سیالات (مایعات و گازها) از نقطه ای به نقطه دیگر هستند. همچنین لوله ها بسته به نوع سیالی که در داخل آن ها جریان دارد، انواع و ویژگی های متفاوتی دارند. یکی از انواع لوله هایی که برای انتقال گاز شهری استفاده می شود لوله گازی می باشد. گاز شهری از پالایشگاه ها وارد لوله های گازی سیستم لوله کشی شده و بین مصرف کنندگان توزیع می شود. برای اینکه گاز شهری در اجاق گاز، بخاری، دیگ و سایر تجهیزات جاری شود، مسافت زیادی را از پالایشگاه تا نقطه مصرف در لوله های گازی طی می کند. لوله های گازی نیز انواع مختلفی دارند و از نظر نوع اجرا و عملکرد به دو دسته توکار و روکار تقسیم می شوند. در این مقاله به بررسی تفاوت لوله گازی روکار و توکار می پردازیم.

لوله گازی فولادی چیست؟

بدون شک می توان ادعا کرد که بدون استفاده از لوله، توسعه زندگی شهری به شکل امروزی امکان پذیر نبود. لوله ها با توجه به نوع سیالی که قرار است حمل کنند و همچنین شرایط کار، دما و فشار، از نظر جنس، اندازه، استاندارد و فرآیند به انواع مختلفی تقسیم می شوند. یکی از رایج ترین لوله هایی که برای انتقال گاز طبیعی استفاده می شود لوله گازی فولادی است. لوله گازی فولادی به دو صورت روکار و توکار قابل استفاده است. همانطور که از نام آن ها مشخص است لوله های گازی روکار روی سطح مصالح کار شده و قابل رویت هستند اما لوله های گازی توکار در داخل مصالح، کانال ها و زیر زمین نصب می شوند و از دید پنهان می مانند. در ادامه این مقاله در مورد تفاوت لوله گاز روکار و توکار توضیحاتی ارائه خواهد شد.

انواع لوله گازی فولادی

لوله های گازی را بسته به فرآیند تولید، جنس، اندازه، ضخامت و استاندارد میتوان به انوع مختلفی تقسیم کرد. یکی از طبقه بندی های رایج در استفاده از لوله های گازی فولادی، تقسیم آن ها به دو گروه لوله های گازی روکار و توکار است. اما لوله های گازی توکار و روکار چه ویژگی هایی دارند و در چه مواردی مورد استفاده قرار می گیرند؟

• لوله گازی توکار

این نوع لوله های گازی در زیر زمین استفاده می شود و قابل مشاهده نیستند. از آنجایی که لوله های توکار در دسترس نیستند، از آسیب های زیست محیطی زیادی در امان هستند، اما از طرفی تشخیص و تعمیر آن ها نسبت به لوله های روکار دشوارتر و پرهزینه تر است. هنگام استفاده از لوله های گازی توکار باید دقت شود که عوامل خورنده مانند نمک های کلرید، آهک و گچ در محیط وجود نداشته باشد. برای انتقال گاز با فشار و حجم بالا بهتر است از لوله های گاز توکار استفاده شود. لوله های گاز توکار نباید به لوله های تاسیساتی مانند آب و فاضلاب یا کابل های برق نزدیک باشند. در کانال های عبور لوله های گازی توکار حداقل ۱۰ سانتی متر نباید لوله و کابل تاسیساتی وجود داشته باشد. همچنین پس از تولید لوله های گاز توکار باید آزمایشات مخرب و غیر مخرب روی این لوله ها انجام شود.

• لوله گازی روکار

لوله های گازی روکار روی سطح کار شده و قابل مشاهده است. از این لوله ها در مواردی استفاده می شود که لوله نیاز به در دسترس بودن یا بازبینی دوره ای دارد. همچنین در مکان هایی که امکان تخریب ساختمان و نصب لوله به صورت توکار وجود ندارد از لوله های روکار استفاده می شود. از طرفی در برخی موارد طبق قوانین لوله گاز باید به صورت روکار استفاده شود. به عنوان مثال، لوله های اصلی رایزر گاز (قبل از کنتور گاز) باید کاملاً روکار باشند.

تفاوت لوله های گازی روکار و توکار چیست؟

یکی از مهم ترین تفاوت های لوله های گازی روکار و توکار در نحوه استفاده از آنهاست. غالباً لوله‌های گازی توکار نسبت به انواع لوله های روکار کمتر در معرض آسیب قرار می گیرند. بنابراین اگر از قیمت های این دو محصول اطلاع داشته باشید، می دانید که قیمت لوله گازی روکار ارزانتر از نوع توکار است. تفاوت دیگر لوله های گازی روکار و توکار مربوط به کاربرد آنهاست. از لوله های گازی روکار برای اجرا و راه اندازی انشعاب در داخل ساختمان یا لوله کشی گاز شهری استفاده می شود در حالی که لوله گازی توکار اغلب برای پروژه های بزرگ مانند انتقال گاز از شهری به شهر دیگر استفاده می شود. به همین دلیل این لوله ها باید مقاومت بالایی در برابر ضربه، فرسایش و رطوبت داشته باشند. از طرفی نصب و تعویض لوله کشی روکار بسیار راحت تر از سیستم لوله کشی توکار خواهد بود. همچنین از نظر اندازه و ابعاد، لوله های توکار بزرگتر هستند.

استانداردهای لوله های گازی روکار و توکار

استاندارد ملی ایران به شماره 3360 به بررسی ویژگی ها و روش های آزمایش خطوط لوله گازی مورد استفاده در منازل و ساختمان ها می پردازد. این استاندارد را می توان برای لوله های جاسازی شده یا لوله های روکار بدون درز اعمال کرد. همچنین می توان از استانداردهای DIN2440 یا API5L استفاده کرد. استاندارد 3076 همچنین اتصالات فولادی جوش داده شده برای خطوط لوله گازی روکار و توکار را در ساختمان ها پوشش می دهد.

ابعاد استاندارد لوله گازی توکار

سایزهای ۱.۲، ۳.۴، ۱، ۱.۴ و ۲

ضخامت ۲.۶، ۲.۹، ۳.۴، ۳.۶، ۳.۷، ۳.۹ میلی متر

طول هر شاخه لوله توکار ۶ متر می باشد.

ابعاد استاندارد لوله گازی روکار

سایزهای ۱.۲، ۳.۴، ۱، ۱.۴، ۲

ضخامت ۲.۶۵، ۳.۲۵، ۳.۶۵ میلی متر

طول هر شاخه از لوله رو به رو ۶ متر است.

جنس لوله های گازی چیست؟

یکی از عوامل موثر در تعیین نوع و ساخت لوله های گازی، نحوه ی استفاده از آن ها می باشد. همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم، این لوله ها معمولا بر اساس استانداردهای مشخص شده از برنج، مس، استیل و پلی اتیلن با درز یا بدون درز ساخته می شوند. در بین مواد مختلف، لوله فولادی گالوانیزه به دلیل مقاومت بالا در برابر خوردگی، ضربه و رطوبت، بیش از سایرین مورد استفاده قرار می گیرد.

لوله گازی توکار و نکات ضروری هنگام استفاده از آن

لوله توکار لوله ای است که در برابر ضربه های ناگهانی، رطوبت و فرسایش مقاوم بوده و معمولا در پروژه های بزرگ مورد استفاده قرار می گیرد. اجرای لوله گاز با رفع موانع و برداشتن دریچه ها انجام می شود. در واقع هنگام استفاده از لوله گاز توکار باید به نکات زیر توجه کرد:

1. فاصله لوله گاز توکار از سایر تاسیسات و کابل های برق در کانال های افقی یا عمودی حداقل ۱۰ سانتی متر باشد.
2. باید از اتصالات فولادی بدون درز استفاده کنید.
3. از ماسه خشک در کانال حاوی لوله های گازی و سایر تاسیسات استفاده نکنید زیرا از رسیدن هوای آزاد به تاسیسات و تهویه مناسب آن ها جلوگیری می کند.
4. اگر لوله های نصب دیگری در اطراف لوله گاز وجود نداشته باشد، پس از عایق کاری می توان از ماسه خشک برای پرکردن لوله افقی مستقل استفاده کرد.
5. اتصالات موجود باید با استفاده از روش جوش الکتریکی جوش داده شوند.
6. لوله گاز نباید از دهانه چاه آب و فاضلاب عبور کند.
7. لوله های گاز توکار در زیر پارکینگ یا راهرو باید با استفاده از ماسه خشک یا پوشش فلزی در برابر ارتعاشات محافظت شوند.

لوله گازی روکار و نکات ضروری هنگام استفاده از آن

لوله  گازی روکار نسبت به نوع توکار آسیب پذیرتر است و در مواردی مانند انشعاب در داخل ساختمان و یا لوله کشی شهری که امکان جداسازی سطوح وجود ندارد استفاده می شود. این روش لوله کشی برای مسافت های طولانی کاربردی نیست و به دلیل حساسیت بالا در کنار دیوار یا در گوشه های سازه نصب می شود. توجه به نکات زیر در هنگام اجرای لوله گاز روکار ضروری است:

1. برای محافظت از لوله های گازی در معرض خطر، می توانید آن ها را رنگ کنید. برای این منظور ابتدا باید لوله را تحت فرآیندهای چربی زدایی، زنگ زدایی و استفاده از ضد زنگ قرار دهید و سپس از رنگ های روشن استفاده کنید.
2. برای لوله کشی روکار از انواع لوله جوشی درز مستقیم یا لوله درز سبک گالوانیزه استفاده می شود.
3. حداقل فاصله لوله از کف موتورخانه ۵ سانتی متر باشد.
4. لوله ها با استفاده از بست ها به دیوار متصل و ثابت می شوند.
5. ارتفاع لوله روکار باید حداقل ۱۸۰ سانتی متر باشد و توسط غلاف فلزی دو سایز بیشتر محافظت شود.
6. امکان استفاده از لوله های سبز و سفید پلیمری برای گازکشی وجود ندارد.
7. فاصله حداقل ۵ سانتی متر از لوله آب، سیم برق، کلید و پریز را حفظ کنید. در غیر این صورت لوله گاز باید عایق باشد.
8. تولید لوله گازی روکار تا قطر ۵ سانتی متر به صورت جوشی و دنده ای و بیش از این مقدار با استفاده از جوشکاری برق انجام می شود.
9. از عبور لوله گازی روکار از مکان های مرطوب جلوگیری کنید و در غیر این صورت آن را عایق بندی کنید.

خرید لوله گازی توکار

همانطور که گفته شد لوله گازی توکار برای انتقال گاز شهری به شهر دیگر می باشد. اجرای صحیح این لوله ها، کنترل آن و همچنین کیفیت لوله ها در این لوله کشی مهم است. این نوع لوله در برابر رطوبت، فرسایش، ضربات ناگهانی و … مقاومت و استحکام بالایی دارد و به همین دلیل می توان از آن در بسیاری از پروژه های بزرگ استفاده کرد. قطر این نوع لوله ها معمولاً ۲ سانتی متر یا کمتر بوده و هدف اصلی استفاده از آن، گازرسانی در بسیاری از پروژه های صنعتی و ساختمانی می باشد. نکته مهم در خرید لوله گازی توکار که باید به آن توجه کنید سایز لوله های استفاده شده است. اندازه لوله گازی توکار با استفاده از نقشه های سایز بندی تعیین می شود.

خرید لوله گازی روکار

لوله های گازی روکار یکی از پرفروش ترین لوله ها هستند و بیشتر برای انتقال گازهای خانگی، کارخانه ها یا کارگاه ها استفاده می شوند. قیمت این محصول به عوامل مختلفی از جمله ضخامت، اندازه لوله، وزن و همچنین جنس آن بستگی دارد. به عنوان مثال قیمت لوله گازی در مناطق مسکونی با لوله های انتقال گاز در نیروگاه ها و صنایع پتروشیمی متفاوت است. نکات مهم در مورد لوله گازی روکار این است که باید از استیل مشکی و درزدار یا بدون درز باشد.

انتخاب بهترین لوله گازی

انتخاب بهترین نوع لوله گازی به عوامل و اجزای زیادی بستگی دارد. هر فردی با توجه به موقعیتی که قرار است از لوله استفاده کند باید نوع خاصی از لوله را انتخاب کند. دو عامل زیر در انتخاب بهترین نوع لوله به شما کمک زیادی می کند:

• بررسی فشار داخلی گاز

معمولاً در پالایشگاه های گاز، فشار گاز مایع بسیار بیشتر از شبکه های گاز شهری است. هنگام انتقال گاز از پالایشگاه به شهر، در نزدیکی شهر، با دستگاه ها و روش های مختلف، فشار گاز کاهش می یابد تا به لوله های گاز شهری منتقل شود. معمولا برای انتقال گاز پرفشار از لوله های فولادی یا کربن استیل و برای انتقال گاز با فشار کمتر از لوله های پلی اتیلن استفاده می شود.

• قطر لوله گاز

قطر مورد نیاز یکی دیگر از اجزای موثر در انتخاب بهترین نوع لوله است. اگر توجه کرده باشید، در تاسیسات و شبکه های گازرسانی شهری، لوله های گاز به طور کلی قطر یکسانی دارند. در حالی که در پالایشگاه ها یا کارخانه ها از لوله های گاز با قطر بیشتر استفاده زیادی می شود.

جمع بندی

در این مقاله به بررسی انواع لوله های گازی پرداختیم. دو نوع سیستم لوله کشی گاز وجود دارد که عبارتند از لوله های گازی روکار و لوله های گازی توکار. هر یک از این دو سیستم لوله کشی شرایط و الزامات خاصی دارند که باید زیر نظر کارشناسان و مهندسین مربوطه طراحی و اجرا شوند. تفاوت لوله گازی روکار و توکار جدا از نوع نصب و بهره برداری شامل مواردی مانند نوع لوله، اندازه لوله، تعمیرات و نگهداری، آسیب پذیری و الزامات نصب می باشد. انتخاب و استفاده از لوله گازی برای یک پروژه کاملاً به شرایط پروژه بستگی دارد. استفاده از لوله گازی توکار اگر آسان باشد ضریب ایمنی بالاتری نسبت به لوله گازی روکار دارد اما سهولت تعمیر و نگهداری و نصب لوله گازی روکار بیشتر از لوله گازی توکار است.